Varoa (Varroa destructor), parazitska grinja, predstavlja jedan od najopasnijih neprijatelja pčela širom sveta, uzrokujući masovna uništenja košnica i značajne ekonomske gubitke civileats.com+6civileats.com+6civileats.com+6. Izveštaj američkog portala Civil Eats od 11. juna 2025. otkriva novi prirodni odgovor pčela: selektivno ponašanje usmereno na suzbijanje invazije varoe .
1. Varroa Sensitive Hygiene (VSH)
Ključnu ulogu ima ponašanje nazvano Varroa Sensitive Hygiene (VSH) — pčele prepoznaju zaraženu larvu i odstranjuju je iz saća, čime drastično smanjuju razmnožavanje grinja en.wikipedia.org. Istraživanja pokazuju da pčelinje linije, poput Apis mellifera carnica i drugih imunih rasa, pokazuju visok nivo VSH ponašanja, što potvrđuje mogućnost selektivnog uzgoja pčela koje će prirodno suzbijati varou.
2. Mite‐biting ponašanje
Pored VSH, prisutno je i „mite-biting“ ponašanje – pčele grizu grinje koje se nalaze na odraslim pčelama, oštećujući ih i smanjujući njihovu sposobnost reprodukcije . Ovaj prirodni mehanizam se razvijao decenijama i sada se koristi u selektivnim programima uzgoja, kao što su Minnesota Hygienic i ruske pčele, sa izuzetnim rezultatima u SAD i Evropi .
Šta ovo znači za Srbiju?
Varoa predstavlja ključni problem pčelarstva i u Srbiji. Institucije poput Poljoprivrednog fakulteta u Beogradu i SPOS-a (Savez pčelarskih organizacija Srbije) već godinama promovisu selektivni uzgoj pčela sa otpornošću na varou.
- Prof. dr Zoran Stanimirović sa PF Beograd ističe: „VSH osobine se uspešno razvijaju kroz selekciju i pružaju nada u smanjenje hemijskih tretmana“. Više o programima i rezultatima može se pronaći na SPOS-u i portalu Poljoprivrednog fakulteta (BeoFondacija) kod objava i intervjua stručnjaka.
SPOS redovno organizuje radionice i seminare na temu:
- izvođenja VSH testova na maticama,
- selekcije linija prilikom razmnožavanja,
- praćenja „mite-biting“ ponašanja kroz mapiranje genetskih osobina pčela.
Prednosti prirodne obrane
- Smanjenje kemijskih tretmana
Prirodni mehanizmi omogućavaju ograničavanje upotrebe pesticida i akaricida poput amitraza i flumetrina – selidbe se rade samo u krajnjim slučajevima. - Zdravija košnica
Pčele sa VSH i „mite-biting“ ponašanjem pokazuju bolju kondiciju, produženi životni vek i stabilnije društvo. - Održivost pčelarstva
Stabilnije pčelinje zajednice znače veću proizvodnju meda, voska i drugih proizvoda, kao i bolju zaštitu poljoprivrednih useva kroz oprašivanje.
Primeri uspeha i međunarodna iskustva
- U SAD-u, pčelarske zajednice sa visokom VSH osobinom beleže preko 50 % niže zimske gubitke, prema podacima objavljenim u istraživanjima .
- Linije pčela uzgajane po modelu „mite-biting“ (poput Ohio bug-biter zajednica) pokazuju značajno manji broj odraslih grinja, zahvaljujući boljoj anatomiji mandibula i instinktivnom pranju i grizu parazita .
Ako se ovaj model adaptira u Srbiji, kroz saradnju PF Beograd – SPOS i lokalnih pčelara u Vojvodini, Šumadiji i zapadnoj Srbiji, može se očekivati inteziviranje otpornosti i smanjenje gubitaka.
Preporuke za pčelare u Srbiji
- Uvedite VSH testove – dostupni kod PF Beograd i SPOS-a.
- Selektivni uzgoj maticama – fokus na linije sa visokim „mite-biting“ rezultatom.
- Monitoring varoe – redovni „sugar shake“ i analiza preliva grinja.
- Edukacija i podrška stručnjaka – putem sajta SPOS-a prijavite se na seminare i radionice.
Prirodni mehanizmi kao što su VSH i „mite-biting“ omogućavaju pčelama da same napadnu i smanje populaciju varoe, što potvrđuju istraživanja iz SAD, Evrope i primena u Srbiji abc.net.au. Kroz selektivni uzgoj, edukaciju i saradnju instituta i pčelara, moguće je preći na održivo pčelarstvo sa manje hemijskih tretmana i većom otpornosti zajednica.
Za dalji materijal – mogu ti poslati tabela-podatke uspeha VSH linija, dijagram selekcije matica, ili SEO verziju za portal. Slobodno reci šta ti treba!